Διαχείριση Παρασίτων (Pest Management)

Οι εξελίξεις στον τομέα της υγιεινής και η ανάγκη για την προσφορά ποιοτικότερων και ασφαλέστερων προϊόντων και υπηρεσιών έχει προκαλέσει το αυξανόμενο ενδιαφέρον των ιδιωτών και των επαγγελματιών για τον τομέα της Διαχείρισης των Παρασίτων (Pest Management). Με τον όρο αυτό εννοούμε την ολοκληρωμένη πρόταση που καλύπτει τις ανάγκες του εκάστοτε χώρου από την πλευρά της καταπολέμησης των διαφόρων παρασίτων (έντομα, τρωκτικά, ανεπιθύμητα ζώα κ.α.)

Ουσιαστικά πρόκειται για την εφαρμογή εκείνων των μεθόδων που αποκαλούνται γενικά και απλοϊκά με τον όρο «Απολύμανση». Η Διαχείριση των Παρασίτων όμως περιλαμβάνει πολύ περισσότερες εφαρμογές και προϋποθέτει την εκπόνηση επιστημονικής μελέτης. Νιώθουμε λοιπόν την ανάγκη, με το παρόν έντυπο, να ενημερώσουμε όσους ενδιαφέρονται πραγματικά για την επιστημονική προσέγγιση του θέματος, προσπαθώντας να κατηγοριοποιήσουμε κατά το δυνατόν τις σχετικές έννοιες.

1. ΑΠΕΝΤΟΜΩΣΗ

Αφορά στην καταπολέμηση των εντόμων.

Τα πιο συνηθισμένα από αυτά που αφορούν στη δημόσια υγεία είναι :

• έρποντα έντομα

κατσαρίδες: α) γερμανική (Blattela germanica) β) ανατολική (Blatta orientalis) γ) αμερικάνικη (Periplaneta americana)
μυρμήγκια (Lasius niger, Formica sp.)
ψύλλοι (Pullex irritans)
κοριοί (Cimex lectularius)
αραχνίδια (Phalagium opilio)
τσιμπούρια (Ixodes spp.)
σκόροι (Tinea pellionella, Tineola spp.)

• ιπτάμενα έντομα

μύγες: α) οικιακή μύγα (Musca domestica) β) μύγα των στάβλων (Stomoxus spp.)
σφήκες (Vespa sp.)
κουνούπια (Anopheles spp., Culex spp.)
σκνίπες (Phlebotomus spp.)


1.1 Ο βιολογικός κύκλος των εντόμων

Τα έντομα περνούν από τα εξής βασικά αναπτυξιακά στάδια.

1. ωό
2. προνύμφη
3. νύμφη
4. ακμαίο-ενήλικο έντομο

Κατά τη διάρκεια της ζωής τους μπορεί να γεννήσουν εκατοντάδες ωά με αποτέλεσμα το επίπεδο του πληθυσμού τους να αυξάνεται δραματικά. Για παράδειγμα η μύγα αναπτύσσεται από ωό σε ακμαίο μέσα σε επτά ημέρες. Μία θηλυκή μύγα μπορεί να γεννήσει 1000 αυγά στη διάρκεια της ζωής της. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που η αντιμετώπισή τους είναι δύσκολη.

Τα έντομα γεννούν πολλές φορές το χρόνο τα ωά τους δηλαδή εμφανίζουν πολλές γενιές μέσα στο έτος, γεγονός που ευνοεί την μεγάλη τους προσαρμοστικότητα στο περιβάλλον.

1.2 Τα αποτελέσματα της προσβολής από έντομα

Τα έντομα είναι φορείς μολυσματικών ασθενειών ή ασθενειών που μέχρι σήμερα βρίσκονταν υπό έλεγχο.

Για παράδειγμα οι κατσαρίδες ζουν σε ζεστά, υγρά μέρη που βρίσκονται κοντά σε εστίες τροφής. Τρέφονται με κάθε είδους οργανική ουσία π.χ. νεκρά έντομα, περιττώματα, ζωικά και φυτικά υπολείμματα. Έχουν τη συνήθεια να αποβάλλουν μέρος από τη μισοχωνεμένη τροφή τους και περιττώματα, την ώρα που τρέφονται, με αποτέλεσμα να αφήνουν μία χαρακτηριστική οσμή στις περιοχές και τις τροφές που επισκέπτονται και να τις μολύνουν.

Τα κουνούπια είναι υπεύθυνα για τη μετάδοση ασθενειών όπως η Ελονοσία, ο Δάγκειος Πυρετός, ο Κίτρινος πυρετός, η Εγκεφαλίτιδα, η Φιλαρίαση. Τα τσιμπήματά τους προκαλούν αλλεργίες και αϋπνία.

Η οικιακή μύγα είναι ένας επικίνδυνος παράγοντας μετάδοσης ασθενειών στον άνθρωπο όπως η Δυσεντερία, η Επιπεφυκίτιδα, ο Τέτανος, το Τράχωμα κ.α.

Τέλος, η Λεϊσμανίαση και η Πανώλη είναι δύο ασθένειες οι οποίες έχουν ως αποκλειστικούς φορείς τα έντομα. Τα τρόφιμα μολύνονται από τα περιττώματα και τους μικροοργανισμούς που φέρουν.


1.3 Μέθοδοι καταπολέμησης των εντόμων

• βιολογική (εκτροφή και μαζική απελευθέρωση εχθρών των εντόμων)
• ανοσοθεραπευτική (χρήση εμβολίων)
• οικολογική (χρήση πλεγμάτων, καθαριότητα, ηλεκτρικές εντομοπαγίδες)
• χημική (χρήση χημικών σκευασμάτων)

Η εταιρία μας επεμβαίνει όσων αφορά τους δύο τελευταίους τρόπους καταπολέμησης των εντόμων.

1.3.1 Οικολογική καταπολέμηση

Βασικές ενέργειες είναι ο καθαρισμός των χώρων που θέλουμε να προστατεύσουμε, η απομάκρυνση σκουπιδιών, υπολειμμάτων τροφών, λιπών κ.τ.λ. Ο επιμελημένος καθαρισμός των αποθηκευτικών χώρων, των φωταγωγών κ.τ.λ. είναι επίσης απαραίτητος.

Προσοχή χρειάζεται και στον καθαρισμό των φρεατίων αποχέτευσης τα οποία αποτελούν σημεία στα οποία βρίσκουν καταφύγιο τα διάφορα έντομα. Ο καθαρισμός των φρεατίων λοιπόν πρέπει να είναι συχνός.

Ο αποκλεισμός σημείων από τα οποία τα έντομα έχουν πρόσβαση στους εσωτερικούς χώρους γίνεται με την τοποθέτηση σίτων στα παράθυρα και ειδικών βουρτσών από σκληρή τρίχα για κάλυψη κενών σε πόρτες, ράμπες κ.α.

Στους τρόπους οικολογικής καταπολέμησης των εντόμων μπορούμε να προσθέσουμε τις ηλεκτρικές συσκευές παγίδευσης ιπτάμενων εντόμων οι οποίες εγκρίνονται και για τους υγειονομικά ευαίσθητους χώρους που εναρμονίζονται με τους κανόνες του HACCP. Πρόκειται για ηλεκτρικές συσκευές οι οποίες έλκουν, μέσω ακτινοβολίας UV ή / και χρήσης φερομονών, και παγιδεύουν τα έντομα πάνω σε μία ειδική, αποσπώμενη κολλώδη επιφάνεια.

1.3.2 Χημική καταπολέμηση

Γίνεται με τη χρήση χημικών σκευασμάτων, διαλυτών στο νερό, τα οποία ψεκάζονται στα σημεία που έχει υποδείξει ο ειδικός επιστήμονας. Τα σκευάσματα αυτά είναι ασφαλή για τον άνθρωπο και τα ζώα εφόσον εφαρμόζονται από επαγγελματίες εφαρμοστές και υπό την επίβλεψη του ειδικού επιστήμονα. Επίσης είναι εγκεκριμένα από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και φέρουν συγκεκριμένο αριθμό αδείας. Ο ψεκασμός γίνεται με ψεκαστικές συσκευές χαμηλής πίεσης. απόλυτα ασφαλείς για το χρήστη.

Εκτός από την απλή εφαρμογή του ψεκασμού, υπάρχει και εκείνη της ψυχρής εκνέφωσης (fumigation). Κατά την εφαρμογή αυτή το σκεύασμα τοποθετείται σε ειδική συσκευή (fogger) η οποία το εκτοξεύει με τη μορφή πολύ μικρών σταγονιδίων (ψυχρός ατμός). Η εφαρμογή αυτή είναι κατάλληλη για αποθηκευτικούς χώρους και υπόγεια και είναι πολύ αποτελεσματική σε περιπτώσεις προσβολής από ψύλλους, κοριούς, σκώρο αλλά και όλων των άλλων εντόμων.

Ο υποκαπνισμός, είναι η εισαγωγή σε ένα στεγανοποιημένο χώρο ( κενό ή με προϊόντα), ενός τοξικού αερίου σε αρκετά υψηλή συγκέντρωση, για τον απαιτούμενο χρόνο, έτσι ώστε το αέριο να καταλάβει όλο τον χώρο και να σκοτώσει τα έντομα που είναι ο στόχος μας. Χρησιμοποιείται εκεί όπου τα πρότυπα απαιτούν μηδενική ανοχή εντόμων στα προϊόντα ή τους χώρους παραγωγής (Silos, εμπορικά πλοία, γεμάτα ή κενά containers, αποθήκες κ.α.). Τα υποκαπνιστικά είναι τοξικά σε όλα τα στάδια ζωής του εντόμου (αυγό - προνύμφη - νύμφη - τέλειο).

Συχνά είναι ο γρηγορότερος τρόπος για απαλλαγή από την παρουσία εντόμων με αποτέλεσμα να κερδίζουμε χρόνο και χρήματα. Τα υποκαπνιστικά έχουν υψηλή διαπερατότητα δηλαδή μπορούν να φθάσουν εκεί όπου οι ψεκασμοί, οι σκόνες, τα αερολύματα κ.λπ. δεν μπορούν να φθάσουν, όπως βαθιά σε έναν μεγάλο σωρό προϊόντων σε ενσακκισμένα προϊόντα, ένα αμπάρι πλοίου κ.λπ..

Σε περιπτώσεις έντονων προσβολών από κατσαρίδες, κυρίως από το είδος Blattela germanica, χρησιμοποιούνται ετοιμόχρηστα δολώματα σε μορφή gel τα οποία εκμεταλλεύονται την κοπροφαγία και νεκροφαγία των κατσαριδών για τη μετάδοση της δραστικής ουσίας από άτομο σε άτομο.

Τέλος, εκτός των άλλων υπάρχουν και οι ειδικές φερομονικές παγίδες οι οποίες από μόνες τους δεν αρκούν για την πλήρη εξουδετέρωση των προσβολών από έντομα, είναι όμως ένας καλός δείκτης εντοπισμού και εκτίμησης του προβλήματος.

1.3.3 Παρατηρήσεις

Σε κάποιες περιπτώσεις η ολοκληρωτική εξάλειψη ενός πληθυσμού εντόμων είναι αδύνατη. Σκοπός μας είναι λοιπόν να διατηρήσουμε τον πληθυσμό σε τέτοια επίπεδα που δεν είναι ενοχλητικά για την ανθρώπινη δραστηριότητα και δεν είναι επικίνδυνα για τη δημόσια υγεία.

Λόγω της μεγάλης προσαρμοστικότητάς τους τα έντομα αναπτύσσουν ανθεκτικότητα στις διάφορες δραστικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για την εξόντωσή τους. Για το λόγο αυτό φροντίζουμε για τον προγραμματισμό ενός πλήθους εφαρμογών μέσα στο έτος και τη συχνή εναλλαγή των εφαρμοζόμενων φαρμάκων.

2. ΤΡΩΚΤΙΚΟΚΤΟΝΙΑ

Αφορά στην καταπολέμηση των παρακάτω επιβλαβών τρωκτικών:

• ποντίκια (Mus musculus, Rattus rattus, Rattus norvegicus)
• αρουραίοι (Arvicola terrestris, Microtus arvalis)

2.1 Η αναπαραγωγή των τρωκτικών
Τα παραπάνω είδη τρωκτικών είναι ευρέως διαδεδομένα λόγω της υψηλής τους γονιμότητας. Πολλαπλασιάζονται ταχέως και σε αφθονία όταν οι συνθήκες είναι ευνοϊκές (θερμό περιβάλλον, εύκολη εξεύρεση νερού και τροφής, έλλειψη προστατευτικών μέτρων).

2.2 Κίνδυνοι από την παρουσία των τρωκτικών

Τα οικόσιτα τρωκτικά δηλ. τα ποντίκια και οι αρουραίοι είναι υπεύθυνα για ασθένειες όπως η Πανώλη, η Λεπτοσπείρωση, ο Τυφοειδής πυρετός, η Δυσεντερία. Επίσης προκαλούν μολύνσεις στα τρόφιμα και ζημιές στα ηλεκτρικά συστήματα από τις οποίες μπορεί να προκληθούν πυρκαγιές.

Σύμφωνα με στοιχεία του F.A.O. το 14% της παραγωγής τροφίμων χάνεται εξαιτίας των τρωκτικών. Η παραγωγή αυτή θα μπορούσε να καλύψει τις διατροφικές ανάγκες 150.000.000 ανθρώπων!

2.3 Μέθοδοι καταπολέμησης των τρωκτικών

• βιολογική (εκτροφή και μαζική απελευθέρωση εχθρών των τρωκτικών)
• οικολογική (χρήση πλεγμάτων, καθαριότητα)
• χημική (χρήση χημικών σκευασμάτων)

Η εταιρία μας επεμβαίνει όσων αφορά τους δύο τελευταίους τρόπους καταπολέμησης των τρωκτικών.

2.3.1 Οικολογική καταπολέμηση τρωκτικών

Βασικές ενέργειες πριν την εφαρμογή της χημικής καταπολέμησης είναι ο καθαρισμός των χώρων που θέλουμε να προστατεύσουμε, η απομάκρυνση σκουπιδιών, υπολειμμάτων τροφών, λιπών κ.τ.λ. Ο επιμελημένος καθαρισμός των αποθηκευτικών χώρων, των φωταγωγών κ.τ.λ. είναι επίσης απαραίτητος.

Προσοχή χρειάζεται και στον καθαρισμό των φρεατίων αποχέτευσης τα οποία αποτελούν σημεία στα οποία βρίσκουν καταφύγιο τα διάφορα τρωκτικά. Ο καθαρισμός των φρεατίων λοιπόν πρέπει να είναι συχνός.

Ο αποκλεισμός σημείων από τα οποία τα τρωκτικά έχουν πρόσβαση στους εσωτερικούς χώρους γίνεται με την τοποθέτηση σίτων στα ανοίγματα και ειδικών βουρτσών από σκληρή τρίχα για κάλυψη κενών σε πόρτες, ράμπες κ.α.

Επίσης χρησιμοποιούνται παγίδες με κολλώδη επιφάνεια, φάκες και απωθητικές συσκευές υπερήχων.


2.3.2 Χημική καταπολέμηση τρωκτικών

Για την αντιμετώπιση των τρωκτικών χρησιμοποιούνται αντιπηκτικά τρωκτικοκτόνα ενός γεύματος με τη μορφή δολώματος. Οι δραστικές ουσίες των σκευασμάτων αυτών δρουν ως αντιθρομβωτικά του αίματος λόγω της ανταγωνιστικής τους δράσης προς τη βιταμίνη Κ (απαραίτητη για την πήξη του αίματος).

Τα δολώματα παρουσιάζουν το πλεονέκτημα ότι δεν δρουν αμέσως, άρα δεν προκαλούν την υποψία των τρωκτικών και επομένως δεν χρειάζεται προδόλωση.

Για την ασφαλή εφαρμογή της μυοκτονίας, τα δολώματα τοποθετούνται σε δολωματικούς σταθμούς ή σε κρυφά σταθερά σημεία. Με αυτόν τον τρόπο προστατεύεται το δόλωμα και δεν υπάρχει κίνδυνος να έρθει κάποιος άνθρωπος ή ζώο σε επαφή με αυτό.

Η δόλωση γίνεται με βάση τις διατροφικές συνήθειες των τρωκτικών. Για παράδειγμα, τα ποντίκια τρώνε πιο άστατα σε σχέση με τους αρουραίους.

2.3.3 Παρατήρηση

Σε κάποιες περιπτώσεις η ολοκληρωτική εξάλειψη ενός πληθυσμού εντόμων είναι αδύνατη. Σκοπός μας είναι λοιπόν να διατηρήσουμε τον πληθυσμό σε τέτοια επίπεδα που δεν είναι ενοχλητικά για την ανθρώπινη δραστηριότητα και δεν είναι επικίνδυνα για τη δημόσια υγεία.

3. ΜΙΚΡΟΒΙΟΚΤΟΝΙΑ

Αφορά στην απολύμανση των χώρων από τους παρακάτω μικροοργανισμούς:

• μύκητες: (π.χ. Penicilium spp., Aspergillus spp., Botrytis spp.)
• βακτήρια: (π.χ. Escherichia coli, Salmonella, Listeria spp., Staphylococcus spp.)
• ιοί: (π.χ. ιός Ηπατίτιδας κ.α.)

3.1 Η αναπαραγωγή των μικροοργανισμών

Οι μικροοργανισμοί πολλαπλασιάζονται με πολύ γρήγορους ρυθμούς ειδικά όταν οι κλιματολογικές συνθήκες είναι ευνοϊκές (υψηλή θερμοκρασία και υψηλή σχετική υγρασία).

3.2 Μικροβιακή καταπολέμηση

Η μικροβιακή καταπολέμηση γίνεται κυρίως με ειδικά απολυμαντικά τα οποία διαλύονται στο νερό και εφαρμόζονται στις επιφάνειες και τους χώρους που θέλουμε να απολυμάνουμε.

3.3 Παρατήρηση

Η μικροβιοκτονία είναι μια εφαρμογή που πρέπει να γίνεται σε συνδυασμό με την απεντόμωση και την τρωκτικοκτονία ειδικά σε περιπτώσεις έντονων προσβολών από έντομα και τρωκτικά τα οποία φέρουν πολλές ασθένειες όπως έχει προαναφερθεί.

4. ΕΙΔΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ

Περιλαμβάνονται εφαρμογές που δεν ανήκουν στις παραπάνω κατηγορίες π.χ. απωθήσεις φιδιών, περιστεριών και άλλων ζώων, εφαρμογές για σαράκι, ψύλλους, ζιζανιοκτονίες κ.τ.λ. Η εφαρμογή είναι διαφορετική κατά περίπτωση.

4.1 Απωθήσεις φιδιών

Τα κτίρια αλλά και οι αποθηκευτικοί χώροι ή οι κτηνοτροφικές μονάδες που βρίσκονται σε περιοχές απομακρυσμένες από τα αστικά κέντρα ενδέχεται να κινδυνεύουν από την «επίσκεψη» ερπετών (φίδια, σαύρες).

Για την αντιμετώπιση του προβλήματος χρησιμοποιούνται στερεά υλικά εμποτισμένα με απωθητικές ουσίες. Τα υλικά αυτά τοποθετούνται έτσι ώστε να δημιουργούν απωθητικές ζώνες γύρω από τους υπό προστασία χώρους.

4.2 Απωθήσεις πτηνών

Τα πτηνά και ειδικότερα τα περιστέρια εκτός από τις αντιαισθητικές ακαθαρσίες που εναποθέτουν παντού, είναι και φορείς αρκετών ασθενειών.

Υπάρχουν αρκετοί τρόποι απώθησής τους χωρίς να προκαλείται ο τραυματισμός ή η θανάτωσή τους. Ο συνηθέστερος είναι η τοποθέτηση ακίνδυνων για το περιστέρι μεταλλικών ή πλαστικών ακίδων κατά μήκος της επιφάνειας που προστατεύουμε. Παρόμοια είναι και η τοποθέτηση ενός ειδικού spiral. Για μεγαλύτερους χώρους ενδείκνυται η χρήση διχτύου. Μία ακόμη μέθοδο αποτελούν οι συσκευές υπερήχων.

4.3 Απωθήσεις ανεπιθύμητων ζώων

Για να αποτρέψουμε την είσοδο ενός ζώου (σκύλος, γάτα κ.α) σε εξωτερικούς χώρους (πιλοτές, γήπεδα, πάρκα) ψεκάζουμε με απωθητικές ουσίες. Επίσης μπορούμε να τοποθετήσουμε υλικά εμποτισμένα με την απωθητική ουσία περιμετρικά του χώρου και σε απόσταση από τα σημεία των ανθρώπινων δραστηριοτήτων.

Εναλλακτικά χρησιμοποιούνται ακίνδυνες για τα ζώα παγίδες. Μετά την παγίδευση, το ζώο μεταφέρεται σε ασφαλές μέρος.


5. ΧΡΟΝΟΣ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ

Λόγω του γρήγορου πολλαπλασιασμού των παρασίτων, απαιτούνται τουλάχιστον τρεις με τέσσερις εφαρμογές ανά έτος. Ανάλογα με την εποχή στοχεύουμε σε διαφορετικό αποτέλεσμα.

Άνοιξη

Αυτή την περίοδο ξεκινάει η έντονη δραστηριότητα των εντόμων και των τρωκτικών με τη συνεχή αύξηση της θερμοκρασίας. Ο συνδυασμός αυξανόμενης θερμοκρασίας και υψηλής σχετικής υγρασίας αυτή την ευνοεί και την ανάπτυξη των μικροοργανισμών (μύκητες, βακτήρια., ιοί).

Καλοκαίρι

Αυτή την περίοδο ευνοείται η ανάπτυξη και ο πολλαπλασιασμός εντόμων και τρωκτικών. Επίσης αυτή είναι η κατάλληλη εποχή για την αντιμετώπιση των φιδιών.

Φθινόπωρο

Αυτή την εποχή η εφαρμογή αποσκοπεί στην εξάλειψη των εντόμων και των τρωκτικών που φωλιάζουν στους εσωτερικούς χώρους εν αναμονή της άνοιξης.

Χειμώνας

Αυτή την εποχή η εφαρμογή αποσκοπεί στη συντήρηση του αποτελέσματος των προηγούμενων εφαρμογών και την πρόληψη τυχόν νέων προσβολών λόγω των τεχνητών συνθηκών θέρμανσης που επικρατούν στο εσωτερικό των κτιρίων.

6. ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ

Οι εφαρμογές για να είναι ασφαλείς πρέπει να γίνονται από επαγγελματίες εφαρμοστές με την επίβλεψη του ειδικού επιστήμονα και σκευάσματα ειδικά για την καταπολέμηση εντόμων και τρωκτικών σε κατοικημένους χώρους (με αριθμό εγκρίσεως κυκλοφορίας από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων).

Στο τέλος κάθε εφαρμογής χορηγείται η απαραίτητη «Βεβαίωση Εργασιών» όπου, μεταξύ άλλων, αναγράφεται ο αριθμός της ειδικής άδειας που χορηγείται από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων για την «Καταπολέμηση Εντόμων και Τρωκτικών σε Κατοικημένους Χώρους». Η βεβαίωση αυτή μαζί με τα συνοδευτικά έγγραφα φυλάσσονται για πιθανό έλεγχο στον «Ειδικό Φάκελο Υγειονομικού Ελέγχου».